Tanzimat Dönemi Edebiyatı (1860-1895)
(Tanzimat düzenlemeler demektir.)
Tanzimat Edebiyatının Genel Özellikleri
- Sanat toplum içindir anlayışı benimsenmiştir.
- Fransız Edebiyatı örnek alındı. (romantizm akımı)
- Dilde sadeleşme amaçlandı fakat bu görüş uygulanamadı.
- Tiyatro, roman, hikaye, makale ve eleştiri gibi yazı türleri bu dönemde edebiyatımıza girmiştir.
- Adalet, hürriyet, eşitlik gibi konular çokça işlendi.
- Noktalama işaretleri ilk defa bu dönemde kullanılmıştır.
Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı
Bu dönem edebiyatı üç dönemde incelenir;
1- Hazırlık Dönemi (1839-1860)
2- I. Dönem Tanzimat Edebiyatı (1860-1877)
3- II. Dönem Tanzimat Edebiyatı (1876- 1895)
Hazırlık Dönemi (1839-1860)
Bu dönemde Türk edebiyatı bakımından gerçekleşen yenilikler;
1- İlk resmi gazete ''Takvim-i Vekayi''nin çıkarılması
2- İlk yarı resmi gazete ''Ceride-i Havadis'' in çıkarılması (William Churchill)
3- Çeviri şiirlerinin ilk örnekleri (Tercüme-i Manzume/İbrahim Şinasi)
I. Dönem Tanzimat Edebiyatı (1860-1876)
*Bu dönem, 1860'ta Şinasi ile Agah Efendi'nin birlikte çıkardığı ''Tercüman-ı Ahval'' gazetesi ile başlar, 1876'da I. Meşrutiyet'in ilanına kadar sürer.
*Bu dönemin temsilcileri;
İbrahim Şinasi
Namık Kemal
Ziya Paşa
Ahmet Mithat Efendi
Ahmet Vefik Paşa
Şemsettin Sami 'dir.
İbrahim Şinasi
- Tanzimat edebiyatının kurucularından sayılır.
- İlklerin adamı olarak bilinir. (İlk gazete, ilk tiyatro, ilk çeviri şiir kitabı ''Tercüme-i Manzume'')
- Dili daima açık ve sadedir.
- Klasisizm 'den etkilenmiştir.
* Noktalama işaretlerini kullanan ilk kişidir.
Eserleri
Atasözleri Derlemesi: Durub-u Emsali Osmaniye
Gazete: Tercüman-ı Ahval, Tasvir-i Efkar
Tiyatro: Şair Evlenmesi
Makale: Tercümanı Ahval Mukaddimesi
Şiir: Müntehabat-ı Eşar (şiirleri)
Tercüme-i Manzume (şiir çevirileri)
Namık Kemal
- Vatan, Millet, Hürriyet gibi konuları ilk defa işleyen kişidir.
- Romantizm akımından etkilenmiştir.
- Divan edebiyatına şiddetle karşı çıkmıştır.
- Ziya Paşa ile olan tartışmalarıyla bilinir.
Eserleri
Tiyatro: Vatan Yahut Silistre (İlk sahnelenen tiyatro eseri), Zavallı Çocuk, Kara Bela, Gülnihal, Celaleddin Harzemşah
Roman: İntibah (İlk edebi roman), Cezmi (ilk tarihi roman)
Makale: Lisan-i Osmani'nin Edebiyatı,
Eleştiri: Tahrib-i Harabat (İlk eleştiri kitabı- Ziya Paşayı eleştirmiştir), İrfan Paşa'ya Mektup
Ziya Paşa
- Terkib-i Bent, Terci-i Bentleri meşhurdur.
- Biçimce eski içerikçe yeni olmaya özen göstermiştir.
- Hayatı boyunca hep ''ikilemler'' içindedir.
Eserleri
Anı: Defter-i Amal
Makale: Şiir ve İnşa, Rüya
Şiir: Eşrar-ı Ziya, Zafername, Harabat
Ahmet Mithat Efendi
* Edebiyatımızda yazı makinesi olarak bilinir. (200'e yakın eseri oluğu bilinmektedir)
- Sanat toplum içindir anlayışını benimsemiştir.
- Eserlerinde teknik ve kurgusal sıkıntılar vardır, Romanı hiç beklenmedik bir yerde kesip bilgi verir.
- Dili devrin diğer sanatçılarına göre daha açık ve sadedir.
- Halkın yazarıdır.
Eserleri
Hikaye: Letaif-i Rivayat (İlk öykü), Kıssadan Hisse
Roman: Felatun Beyle Rakım Efendi, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Dürdane Hanım, Paris' te Bir Türk
Gezi Yazısı: Avrupa'da Bir Cevelan
Gazete: Bedir, Devir, Tercüman-ı Hakikat
Tiyatro: Eyvah, Açıkbaş, Çerkes Özdenleri
Ahmet Vefik Paşa
- Hayatını tiyatroya adamış bir yazardır. Bursa'da bir tiyatro binası kurmuş ve birçok talebe yetiştirmiştir.
- Milliyetçilik ve Türkçülük akımlarından etkilenmiştir.
- Fransız yazar Moliere'den birçok çeviri yapmıştır.
- Klasisizm akımından etkilenmiştir.
-Türk diline önem verir.
Eserleri
Tiyatro: Zor Nikah, Zoraki Tabip, Azarya, Meraki, Dekbazlık, Tabib-i Aşk, Kadınlar Mektebi, Kocalar Mektebi
Sözlük: Lehçe-i Osmani
Tarihi: Secere-i Türk, Tarih-i Osmani
Şemsettin Sami
- Dil bilimcisidir.
- Çeviri romanları vardır. (Sefiller, Robinson Crusoe)
- Orhun Abideleri ve Kutadgu Bilig üzerinde çalışmalar yapmıştır.
Eserleri
Sözlük: Kamus-ı Türki (ilk Türkçe sözlük), Kamus-ı Arabi, Kamus-ı Fransevi
Roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (İlk yerli roman)
Ansiklopedi: Kamusu'l Alem
Bu dönemdeki ilkler;
1- İLK GAZETELER
a) Takvim-i Vekayi (1831): İlk resmi Türk gazetesi
b) Ceride-i Havadis (1840): İlk yarı resmi gazete
c) Tercüman-ı Ahval (1860): İbrahim Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılan ilk Türk gazetesidir. (İlk edebi ve özel gazete)
d) Tasvir-i Efkar (1862): İ. Şinasi
2- ROMANLAR
a) İlk yerli roman Şemsettin Sami: Taaşuk-ı Talat ve Fitnat
b) İlk edebi roman Namık Kemal: İntibah
c) İlk tarihi roman Namık Kemal: Cezmi
d) İlk köy romanı Nabizade Nazım: Karabibik
e) İlk realist roman Recaizade Mahmut Ekrem: Araba Sevdası
f) İlk batılı roman Halit Ziya Uşaklıgil: Mavi ve Siyah
g) İlk psikolojik roman denemesi Nabizade Nazım: Zehra
h) İlk psikolojik roman Mehmet Rauf: Eylül
ı) İlk polisiye roman Ahmet Mithat Efendi: Esrar-ı Cinayet
3-İlk yerli tiyatro eseri Şinasi: Şair Evlenmesi
4- Sahnelenen ilk tiyatro eseri Namık Kemal: Vatan Yahut Silistre
5- İlk eleştiri eseri Namık Kemal: Tahrib-i Harabat
6-İlk Mizah dergisi Teodor Kasap: Diyojen
7- İlk dergi Münif Paşa: Mecmua-ı Fünun
8- İlk şiir çevirileri Şinasi: Tercüme-i Manzume (Şinasi tarafından Racine ve Lamartine 'den çevirilmiştir)
9- İlk makale Şinasi: Mukaddime adıyla Tercüman-ı Ahval'de yazılmıştır.
10- İlk noktalama işaretleri Şinasi tarafından kullanılmıştır.
11- İlk günlük Direktör Ali Bey: Seyahat Jurnali
